بررسی تحریف حدیث «الا المولی الذی یلی امره» توسط فرقه یمانی

در روزگار کنونی، با ظهور فرقه‌های نوظهور و مدعیان دروغین، فهم صحیح و بدون تحریف از متون دینی، به‌ویژه احادیث شریف، اهمیت دوچندانی یافته است. یکی از این فرقه‌ها، موسوم به فرقه یمانی، با تکیه بر تفسیر نادرست از روایات، سعی در اثبات مدعیات خود، از جمله وجود «امام سیزدهم» و وصایت احمد الحسن (احمد اسماعیل بصری یا احمد الحسن همبوشی) دارد. این مقاله به بررسی و تبیین یکی از احادیث مورد استناد این فرقه، یعنی عبارت «الا المولی الذی یلی امره» می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه تحریف احادیث، با هدف فریب و انحراف مخاطبان، صورت می‌گیرد. آیا عبارت «مولی» در این حدیث، به معنای «امام و وصی» است یا «خدمتکار و از خواص»؟ این مقاله با بررسی دقیق متون و اقوال علمای شیعه، به این پرسش محوری پاسخ خواهد داد و روشن خواهد ساخت که چگونه فرقه یمانی با تقطیع و وارونه‌نمایی، به تحریف احادیث و گمراهی مخاطبان دست می‌زند.

بررسی حدیث مورد تمسک فرقه همبوشی و نقد ادعای آنان

یکی از احادیثی که فرقه همبوشی ـــ مدعی یمانی، احمد الحسن ـــ در جهت اثبات ‏وجود امام سیزدهم به آن تمسک می‌جوید، حدیثی است که مرحوم شیخ طوسی آن را در کتاب «الغیبه» ‏خود ذکر می‌کند:

«قَالَ [علی بن أحمد العلوی الموسوی‏] وَ رَوَى إِبْرَاهِیمُ بْنُ الْمُسْتَنِیر عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام یَقُولُ‏ إِنَّ لِصَاحِبِ ‏هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ [مِنَ الْأُخْرَى‏] حَتَّى یُقَالَ مَاتَ وَ بَعْضٌ یَقُولُ قُتِلَ فَلَا ‏یَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ إِلَّا نَفَرٌ یَسِیرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ لَا یَطَّلِعُ أَحَدٌ عَلَى مَوْضِعِهِ وَ أَمْرِهِ وَ لَا غَیْرِهِ إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه‏».

ترجمه:‏ مفضل می‌گوید که شنیدم امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: همانا برای صاحب ‏این امر دو غیبت است. یکی از آن دو طولانی‌تر از دیگری است تا اینکه گفته می‌شود ‌‏(فوت کرد) و بعضی می‌گویند (کشته شده)، پس باقی نمی‌ماند بر امر او مگر تعداد کمی ‏از اصحابش و مطلع نمی‌باشد کسی بر مکان او و بر امر او و نه غیر آن جز مولایی که ‏عهده‌دارست امر او را.

(الغیبه شیخ طوسی، ص61)‏

مبلغین این فرقه (احمد الحسن همبوشی) در توضیح این حدیث می‌گویند:

«برای اینکه بفهمیم این مولی و ولی‌ای که در زمان غیبت کبری از مکان حضرت و ‏ولایت او خبر دارد و او را به عنوان امام می‌شناسد کیست باید به روایات دیگر رجوع ‏کنیم… در روایت داریم که: أَنَّ الْإِمَامَ لَا یَلِی‏ أَمْرَهُ‏ إِلَّا إِمَامٌ مِثْلُه؛ همانا ‏امام، عهده‌دار نمی‌شود امرش را مگر امامی مثل خودش. و باز در همین کتاب شیخ ‏طوسی داریم که: لَا یَلِی الْوَصِیَ‏ إِلَّا الْوَصِی؛ عهده‌دار نمی‌شود وصی را جز وصی. حالا آن مولی، عهده‌دار امر امام مهدی است _حضرت که نیاز به آبدارچی ندارد_  امر امام مهدی یعنی امر خدا، امر خدا یعنی حاکمیت خدا، یعنی خلافت. آن مولایی که پرچمدار امر امام مهدی است و امر امام مهدی را بر عهده دارد و وصی ‏حضرت است، این شخص مطلع است از جایگاه و امر ولایت حضرت مهدی».

خلاصه اینکه مبلغین همبوشی مدعی هستند که: ‏

عبارت «إِلَّا الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه‏» در حدیث به معنای «به جز مولایی که عهده‌دارست ‏امر امامت و ولایت او را» می‌باشد؛ نه اینکه به معنای «به جز مولی و خدمتکاری که عهده‌دارست ‏اوامر و کارهای او را» باشد. لذا بر این اساس، سلسله امامت و ولایت بعد از دوازده امام همچنان ادامه داشته و احمد اسماعیل بصری وصی امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) بوده که دارای مقام امامت و ولایت است.

نکاتی پیرامون معنای حدیث از منظر مرحوم شیخ طوسی

در این بخش، به بررسی معنای صحیح حدیث «الا المولی الذی یلی امره» از دیدگاه مرحوم شیخ طوسی و علمای شیعه می‌پردازیم و روشن خواهیم ساخت که چگونه فرقه یمانی با تحریف احادیث و ارائه تفسیری نادرست، به دنبال مقاصد خود است.

1. با اینکه حدیث مورد تمسک همبوشیان از احادیث فرقه واقفیه می‌باشد، اما مضمون ‏این حدیث واقفی، در احادیث شیعی نیز وجود دارد. لذا مناقشه‌ی سندی در این حدیث ‏نکرده و مطالبی پیرامون آن ذکر می‌گردد.

2. فرقه واقفیه این حدیث را مربوط به امام کاظم (علیه‌السلام) دانسته و مراد از عبارت «صاحب ‏این امر» در حدیث را ایشان می‌دانند.‏ پیروان این فرقه معتقدند که امام کاظم (علیه‌السلام) منتقم و آخرین امام بوده و قرار است دنیا ‏به دست ایشان پر از عدل و داد شود. لذا بعد از ایشان، امامت امام رضا (علیه‌السلام) را قبول ‏نکردند.

3. کلمه «مولی» معانی متعددی دارد از جمله «مالک، سرپرست، ارباب، غلام و خدمتکار ‏و…» اما با توجه به اعتقاد فرقه واقفیه در مورد امام کاظم (علیه‌السلام) -که در نکته قبل ذکر گردید- کلمه «مولی» در این ‏حدیث به معنای غلام و خدمتکار می‌باشد. لذا ترجمه فراز آخر حدیث اینگونه ‏می‌شود:‏

«وَ لَا یَطَّلِعُ أَحَدٌ عَلَى مَوْضِعِهِ وَ أَمْرِهِ وَ لَا غَیْرِهِ إِلَّا الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه‏». 

ترجمه: و مطلع نمی‌باشد کسی بر مکان او و بر امر او و نه غیر آن جز مولا و خدمتکاری که ‏عهده‌دارست امر او را (وکارهای ایشان را انجام می‌دهد).‏

4. مرحوم شیخ طوسی پس از نقل حدیث واقفیه و در نقد اعتقاد آنان عبارتی دارد که ‏در زیر به آن اشاره می‌نماییم:

«فهذا الخبر صریح فیما نذهب إلیه فی صاحبنا لأن له غیبتین. الأولى کان یعرف فیها ‏أخباره و مکاتباته. والثانیه أطول انقطع ذلک فیها و لیس یطلع علیه أحد إلا من یختصه ‏و لیس کذلک لأبی الحسن موسى (علیه‌السلام)».

 ترجمه:‏ پس این خبر صریح است در آنچه که اعتقاد داریم در مورد صاحبمان (امام زمان علیه‌السلام) ‏بخاطر این که برای او دو غیبت است. (غیبت) اوّلی که در آن اخبار و مکاتباتش فهمیده ‏می‌شود. و دومی طولانی‌تر است و آن (اخبار ومکاتبات) منقطع است و احدی بر او ‏اطلاع ندارد جز کسی که مخصوص می‌باشد او را (و از خواص ونزدیکان امام است) و ‏حضرت ابی الحسن امام موسی کاظم (علیه‌السلام) اینگونه نبوده است.

(الغیبه شیخ طوسی، ص61)‏

همانگونه که مشاهده فرمودید، گفتار مرحوم شیخ طوسی ناظر به عبارت «لصاحب هذا ‏الامر» و برداشت اشتباه واقفیان می‌باشد و به فهم واقفیان از فراز آخرین حدیث ‏اشکالی وارد نکرده است.‏

همانطور که در نکته 2 گفته شد، واقفیان عبارت «صاحب هذا الامر» را مربوط به امام ‏کاظم (علیه‌السلام) می‌دانند و مرحوم شیخ طوسی این عبارت را مرتبط با امام زمان (علیه‌السلام) دانسته؛ زیرا ‏بر اساس روایات دیگر، این امام زمان (علیه‌السلام) است که صاحب دو غیبت می‌باشد، نه امام ‏کاظم (علیه‌السلام).

به عبارت دیگر، اشکال مرحوم شیخ طوسی فقط به فقره ابتدایی حدیث -یعنی ‏عبارت «صاحب هذا الامر»- و برداشت اشتباه واقفیان از آن بوده و به برداشت ‏واقفیان نسبت به عبارت «الا المولی الذی یلی امره» هیچ ایرادی وارد نمی‌نماید.‏

 بنابراین مرحوم شیخ طوسی این حدیث را مرتبط با امام زمان (علیه‌السلام) دانسته و کلمه ‏«مولی» را به معنای (خدمتکار و غلام) تلقی نموده است و ایرادی به این معنا وارد ‏نمی‌نماید.‏

اما مبلغ احمد الحسن همبوشی چون توضیح شیخ طوسی را معارض با غرض‌ورزی خود می‌بیند ‏هیچ اشاره‌ای به توضیح ایشان نکرده و از کنار آن می‌گذرد.‏

5. قبلاً بیان داشتیم که مرحوم شیخ طوسی عدد ائمه را در 12 محصور دانسته و قائل ‏به امام 13 و بیشتر نمی‌باشد. و این مطلب هم قرینه دیگری است که ایشان، کلمه «مولی» ‏در حدیث فوق را به معنای «غلام و خدمتکار» می‌داند.‏

6. این گمان که «امام زمان و ائمه دیگر (علیهم‌السلام) خدمتکار نداشته‌اند پس “مولی” در این حدیث به معنای ‏کسی است که عهده‌دار امر امامت می‌باشد»، توهمی باطل بوده که با مطالعه تاریخ زندگی ائمه اطهار (علیهم‌السلام) بطلان آن ثابت می‌گردد.‏ براستی گوینده این سخن آیا تا کنون نام قنبر و فضّه به گوشش نخورده است؟ یا ‏اینکه خورده اما مغرض است و قصد عوام فریبی دارد؟

ناگفته نماند که در احادیث دیگری هم صحبت از وجود خدمتکارانی برای امام زمان (علیه‌السلام) به ‏میان آمده است.‏

بررسی معنای «الا المولی الذی یلی امره» با استناد به احادیث مشابه

گاهی برای فهم معنی روایتی، باید به احادیث مشابه دیگر رجوع نمود تا فهم معنای ‏روایت برایمان ممکن گردد.‏

در کتاب شریف کافی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است که ایشان فرمودند:‏

«لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَهٌ وَ الْأُخْرَى طَوِیلَهٌ الْغَیْبَهُ الْأُولَى لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا ‏خَاصَّهُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَى لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّهُ مَوَالِیهِ‏». 

 ترجمه:‏ برای قائم دو غیبت است، یکی از آن دو کوتاه و دیگری بلند. (در) غیبت اول نمی‌داند ‏مکانش را مگر خواص از شیعیانش و در (غیبت) دیگری نمی‌داند مکانش را مگر ‏خواص از موالیانش.‏

(کافی، ج1، ص340)‏

به تصریح این حدیث شریف، افراد مخصوصی -از نزدیکان و خدمتکاران- در ‏غیبت کبری از جایگاه و مکان حضرتش مطلع هستند و این ادعا که (فقط یک نفر از ‏مکان حضرت مطلع است) ادعایی باطل می‌باشد.‏

شارحین اصول کافی و علماء نیز، همین معنی را از حدیث فهمیده‌اند که در زیر به کلام آن‌ها اشاره ‏می‌شود.‏

1.علامه مجلسی در شرح عبارت «الا خاصه موالیه» می‌گوید:‏

«أی خدمه و أهله و أولاده أو الثلاثین الذین مضى ذکرهم، و فی الغیبه الصغرى کان بعض ‏خواص شیعته مطلعین على مکانه کالسفراء و بعض الوکلاء». 

ترجمه:‏ یعنی خدمتکاران و اهل و اولاد ایشان یا همان 30 نفری که ذکر آن‌ها گذشت و در ‏غیبت صغری بعضی از خواص شیعیان حضرت از مکان ایشان باخبر بودند مثل سفیران ‏و بعض وکلاء (ایشان).

(مرآه العقول، ج4، ص52)‏

مراد علامه مجلسی از 30 نفر، روایت زیر می‌باشد:‏

«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ: لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَیْبَهٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ فِی غَیْبَتِهِ مِنْ عُزْلَهٍ وَ ‏نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَیْبَهُ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَه». 

ترجمه:‏ امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: صاحب این امر را بناچار غیبتى است و در ‏غیبتش بناچار عزلتى دارد و طیبه (احتمالا مراد مدینه طیبه باشد) چه منزلگاه خوبى است و بخاطر سى نفر وحشتى ‏نیست.‏

(کافی، ج1، ص340)‏

2. مرحوم مولی صالح مازندرانی در شرح عبارت «الا خاصه موالیه» می‌گوید:‏

«و هم حواریه لان لکل واحد من الائمه علیهم السّلام حواریین کما کانوا لعیسى (علیه‌السلام)». 

ترجمه:‏ وآن‌ها حواریّ امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) هستند زیرا برای هر یک از امامان (علیهم‌السلام) ‏حواریونی است همانند آنان که برای عیسی (علیه‌السلام) بودند.

(‏شرح الکافی، ج6، ص245)‏

3. مرحوم فیض کاشانی در کتاب «وافی» پس از نقل این حدیث می‌گوید:‏

«کأنه یرید بخاصه الموالی الذین یخدمونه لأن سائر الشیعه لیس لهم فیها إلیه سبیل». 

ترجمه:‏ مراد از خاصه موالی کسانی هستند که خدمت او می‌کنند به خاطر آن که دیگر از ‏شیعیان راهی به سوی او ندارند.‏

(‏الوافی، ج2، ص414)‏

پس عبارت «خاصه موالیه» -که موالی جمع مولی می‌باشد- در این حدیث به ‏معنای افراد و کسانی است که خدمتکار حضرت بوده و از خصیصین و نزدیکان ایشان می‌باشند و ‏لذا این افراد از مکان حضرت آگاه هستند. ‏

بر اساس آنچه تا کنون گفته شد، به راحتی معنای احادیث زیر نیز روشن می‌شود.

«عنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه‌السلام قَالَ: إِنَّ لِصَاحِب‏ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّى یَقُولَ ‏بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ قُتِلَ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ ذَهَبَ فَلَا یَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا ‏نَفَرٌ یَسِیرٌ لَا یَطَّلِعُ عَلَى مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وَلِیٍّ وَ لَا غَیْرِهِ إِلَّا الْمَوْلَى‏ الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَهُ‏».

 ترجمه:‏ همانا برای صاحب ‏این امر دو غیبت است. یکی از آن دو طولانی‌ است تا اینکه گفته ‏می‌شود ‌‏(فوت کرد) و بعضی می‌گویند (کشته شده) و برخی گویند (رفت)، پس باقی ‏نمی‌ماند از اصحابش بر امر او مگر تعداد کمی، و مطلع نمی‌باشد بر مکان او احدی از ‏ولی و نه غیر ولی، جز مولا وخدمتکاری که ‏عهده‌دارست امر او را.‏

(غیبت ‏نعمانی، ص172)‏

«عنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَال‏ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام یَقُولُ‏ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ ‏إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّى یَقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یَقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یَقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّى لَا ‏یَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یَسِیرٌ لَا یَطَّلِعُ عَلَى مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لَا غَیْرِهِ إِلَّا ‏الْمَوْلَى‏ الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه».

ترجمه:‏ مفضل بن عمر می‌گوید شنیدم امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: همانا برای ‏صاحب ‏این امر دو غیبت است. یکی از آن دو طولانی‌ است تا اینکه گفته می‌شود ‌‏(فوت ‏کرد) و بعضی می‌گویند (کشته شده) و برخی گویند (رفت)، پس باقی نمی‌ماند از ‏اصحابش بر امر او مگر تعداد کمی، و مطلع نمی‌باشد بر مکان او احدی از فرزندانش و ‏نه غیر فرزندانش، جز مولا وخدمتکاری که ‏عهده‌دارست امر او را.

(غیبت شیخ طوسی، ص162)‏

پس به خوبی روشن گشت که مراد از «مولی» در این احادیث، امام و وصی بعد از امام ‏زمان (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) نمی‌باشد، بلکه مراد همان افرادی هستند که در ‏رکاب حضرت، خدمت ایشان می‌کنند.‏

جالب‌تر اینکه ناظم العقیلی همبوشی در کتاب «چهل حدیث مهدیین، حدیث20»، وقتی ‏حدیث «یَسِیرٌ لَا یَطَّلِعُ عَلَى مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لَا غَیْرِهِ إِلَّا الْمَوْلَى‏ الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه» را ‏از شیخ طوسی نقل می‌کند، فقط در صدد اثبات ذریه و فرزند برای امام مهدی (علیه‌السلام) می‌باشد و لا غیر.

این هم شاهدی دیگر است بر این که عبارت «المولی الذی یلی امره» در احادیث فوق به معنای (عهده‌دار ‏امر امامت) نیست. زیرا اگر او از این عبارت چنین معنایی را می‌فهمید، قطعاً و جزماً ‏باید به آن اشاره می‌نمود؛ همانطور که در شبهه روایت «والائمه من ولده» به این امر اشاره ‏کرده است. ‏

نقد استدلال فرقه یمانی بر اساس روایات دیگر

مبلغین فرقه یمانی (احمد الحسن) دست از غرض‌ورزی برنداشته و با وجود این همه شواهد در معنای ‏عبارت «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه»، همچنان قصد دارند ‏معنای این جمله از حدیث را وارونه کرده و به صورت زیر تحویل مخاطبین خود دهند:‏

«به جز آن مولایی که عهده‌دار امر ولایت و امامت امام زمان (علیه‌السلام) است».

این مبلغین برای اثبات معنای ادعایی خود در مورد این حدیث، به حدیث دیگری ‏استناد می‌کنند، و ما دوباره گفتار آن‌ها را اینجا یادآوری می‌شویم:‏

«برای اینکه بفهمیم این مولی و ولی‌ای که در زمان غیبت کبری از مکان حضرت ‏و ‏ولایت او خبر دارد و او را به عنوان امام می‌شناسد کیست باید به روایات دیگر ‏رجوع ‏کنیم… در روایت داریم که: أَنَّ الْإِمَامَ لَا یَلِی‏ أَمْرَهُ‏ إِلَّا إِمَامٌ مِثْلُه‏؛ همانا ‏امام، ‏عهده‌دار نمی‌شود امرش را مگر امامی مثل خودش.‏ و باز در همین کتاب شیخ ‏طوسی داریم که: لَا یَلِی الْوَصِیَ‏ إِلَّا الْوَصِی؛ عهده‌دار نمی‌شود ‏وصی را جز وصی. حالا آن مولی، عهده‌دار امر امام مهدی است ـــ حضرت که نیاز به آبدارچی ‏ندارد ‏ـــ امر امام مهدی یعنی امر خدا، امر خدا یعنی حاکمیت خدا، یعنی خلافت. آن مولایی که پرچمدار امر امام مهدی است و امر امام مهدی را بر عهده دارد و ‏وصی ‏حضرت است، این شخص مطلع است از جایگاه و امر ولایت حضرت مهدی».

اینک به بررسی این استدلال همبوشیان پرداخته تا از صحت و سقم آن با خبر شویم.‏

بررسی و نکات:‏

1. در این استدلال، همبوشیان برای تحریف احادیث، به دو حدیث دیگر تمسک جسته‌اند تا بتوانند معنای ادعایی ‏خود را در مورد عبارت «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه» به کرسی نشانده و ثابت نمایند.‏

ما برای فهم آسان‌تر این دو حدیث، کمی قبل و بعد آن را ذکر نموده و ترجمه می‌نماییم تا ‏ماهیت استدلال همبوشیان آشکار گردد.‏

حدیث اول: امام صادق (علیه‌السلام) ضمن حدیثی فرمودند:

«…(وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا) خُرُوجُ الْقَائِمِ (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) (ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ)‏ خُرُوجُ الْحُسَیْنِ ‏ علیه‌السلام فِی سَبْعِینَ مِنْ أَصْحَابِهِ عَلَیْهِمُ الْبَیْضُ الْمُذَهَّبُ لِکُلِّ بَیْضَهٍ وَجْهَانِ الْمُؤَدُّونَ إِلَى النَّاسِ أَنَّ ‏هَذَا الْحُسَیْنَ قَدْ خَرَجَ حَتَّى لَا یَشُکَّ الْمُؤْمِنُونَ فِیهِ وَ أَنَّهُ لَیْسَ بِدَجَّالٍ وَ لَا شَیْطَانٍ وَ الْحُجَّهُ ‏الْقَائِمُ بَیْنَ أَظْهُرِهِمْ فَإِذَا اسْتَقَرَّتِ الْمَعْرِفَهُ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ الْحُسَیْنُ علیه‌السلام جَاءَ الْحُجَّهَ ‏الْمَوْتُ فَیَکُونُ الَّذِی یُغَسِّلُهُ وَ یُکَفِّنُهُ وَ یُحَنِّطُهُ وَ یَلْحَدُهُ فِی حُفْرَتِهِ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه‌السلام وَ لَا ‏یَلِی‏ الْوَصِیَ‏ إِلَّا الْوَصِی‏».

ترجمه: ‏(وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا)  [اسراء/5] یعنى خروج قائم (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و مقصود از آیه شریفه (ثُمَّ ‏رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ)‏ [اسراء/6] خروج حسین (علیه‌السلام) است با هفتاد تن از ‏اصحاب خود که کلاه خودهاى زرّین بر سر دارند و هر کلاه خود دو وجه دارد و به ‏مردم خبر مى‏دهند که این حسین علیه السّلام است که خروج کرده تا هیچ ‏مؤمنى در باره آن حضرت شک و تردید نکند و همانا او دجّال و شیطان نیست و ‏حجت قائم (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) میان مردم است، پس زمانی که در دل مؤمنان معرفت مستقر شد که او ‏حسین (علیه‌السلام) است، حجت را موت فرا رسد، و کسی که او را غسل مى‏دهد و کفن و ‏حنوط مى‏کند و به خاکش مى‏سپارد حسین بن علی (علیه‌السلام) است و عهده‏دار نمی‌شود ‏وصی را مگر وصى.‏

(کافی، ج8، ص206)‏

مبلغین همبوشی با نقل فقط 5 کلمه آخر این حدیث، قصد دارند تا بگویند:

«امر امامت و ولایت وصی را جز وصی عهده‌دار نمی‌شود».

اما همانطور که مشاهده نمودید این عبارت مربوط به امر تجهیز و غسل و کفن وصی ‏می‌باشد -که ما هم منکر این مطلب نیستیم- و هیچ ارتباطی با امر ولایت وصی ‏ندارد، مگر بالملازمه. و در کلام این مبلغ همبوشی هم اشاره‌ای بر ملازمه وجود ندارد که این عدم اشاره، حکایت از غرض‌ورزی او دارد.

پس در حقیقت همبوشیان برای اینکه معنای دروغی را برای عبارت «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ ‏یَلِی‏ أَمْرَه» بسازند و به مردم تحویل دهند، دست به تقطیع و ارائه معنای دروغ نسبت به ‏حدیث «لَا یَلِی الْوَصِیَ‏ إِلَّا الْوَصِی» زده‌اند. اما این حدیث تقطیع شده هم، دردی را دوا نمی‌کند؛ زیرا هیچ ارتباطی بین این حدیث با روایت «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه»  وجود ندارد تا بتوانند بر اساس آن ارتباط، معنای ‏ادعایی خود را در مورد حدیث مورد بحث ثابت نمایند.

مضافاً اینکه در بخش‌های قبلی شواهد فراوانی از محدثین گرانقدر، در معنای عبارت «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه» بیان نمودیم و معنای این عبارت را روشن کردیم.

ناگفته نماند که در بخش قبلی بیان شد ناظم العقیلی همبوشی هم کلمه «مولی» را به همان معنای خدمتکار می‌داند که اگر غیر از این بود، حتماً خلاف آن را بیان می‌کرد و مثل همیشه امامت مهدیین را ثابت می‌نمود.

2. و اما حدیث دومی که در استدلال همبوشیان ذکر شده است به قرار زیر است: ‏

علی بن ابی حمزه بطائنی واقفی مذهب که در امامت امام رضا (علیه‌السلام) توقف نموده است در ‏ضمن گفتگوهایی، قصد دارد تا در امامت ایشان خدشه وارد نماید.‏

او که قائل به غیبت امام کاظم (علیه‌السلام) می‌باشد با فرض نمودن فوت امام کاظم (علیه‌السلام) و ‏استفاده از حدیث «إِنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَام» قصد دارد تا امامت امام رضا (علیه‌السلام) را ‏زیر سوال ببرد زیرا به حسب ظاهر و با فرض شهادت امام کاظم (علیه‌السلام)، امام رضا (علیه‌السلام) ‏در مدینه بوده و نتوانسته‌اند غسل و کفن و دفن پدر بزرگوارشان را در بغداد انجام دهند و این ‏مطلب، امامت امام رضا (علیه‌السلام) را باطل می‌کند.‏

بر این اساس و با این هدف، علی بن ابی حمزه به امام رضا (علیه‌السلام) می‌گوید:‏

«…إِنَّا رَوَیْنَا عَنْ آبَائِکَ علیهم‌السلام أَنَّ الْإِمَامَ لَا یَلِی أَمْرَهُ‏ إِلَّا إِمَامٌ‏ مِثْلُهُ‏ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ ‏فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه‌السلام کَانَ إِمَاماً أَوْ کَانَ غَیْرَ إِمَامٍ قَالَ کَانَ إِمَاماً قَالَ فَمَنْ وَلِیَ ‏أَمْرَه قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ قَالَ وَ أَیْنَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ کَانَ مَحْبُوساً فِی یَدِ عُبَیْدِ اللَّهِ ‏بْنِ زِیَادٍ قَالَ خَرَجَ وَ هُمْ کَانُوا لَا یَعْلَمُونَ حَتَّى وَلِیَ أَمْرَ أَبِیهِ ثُمَّ انْصَرَفَ فَقَالَ لَهُ أَبُو ‏الْحَسَنِ علیه‌السلام إِنَّ هَذَا [الَّذِی‏] أَمْکَنَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه‌السلام أَنْ یَأْتِیَ کَرْبَلَاءَ فَیَلِیَ أَمْرَ أَبِیهِ فَهُوَ ‏یُمْکِنُ صَاحِبَ الْأَمْرِ أَنْ یَأْتِیَ بَغْدَادَ فَیَلِیَ أَمْرَ أَبِیه‏».

ترجمه: همانا ما روایت کردیم از پدرانت که: امر امام را عهده‌دار نمی‌شود مگر امامی مثل ‏خودش. امام رضا (علیه‌السلام) به او فرمودند: مرا از حسین بن علی خبر ده، امام بود یا نبود؟ ‌‏[علی] گفت: امام بود. حضرت فرمودند: پس چه کسی امرش را به عهده گرفت؟ [علی] ‏گفت: علی بن الحسین. حضرت فرمودند: علی بن الحسین کجا بود؟ او که محبوس در ‏دستان عبیدالله بن زیاد بود. [علی] گفت: [از نزد آن‌ها] خارج شد در حالی که آن‌ها ‏نفهمیدند تا اینکه امر پدرش را عهده‌دار شد سپس بازگشت. امام رضا (علیه‌السلام) به او ‏فرمودند: همانا آن کسی که توانایی داد به علی بن الحسین در آمدن به کربلا تا عهده‌دار ‏شد امر پدرش را، پس او توانایی می‌دهد صاحب این امر را -یعنی امام رضا (علیه‌السلام) را- تا بیاید بغداد وعهده‌دار امر پدرش گردد.‏

(بحار، ج48، ص270)

همانطور که ملاحظه فرمودید عبارت «یلی امره» در این حدیث مربوط به امر غسل و کفن و دفن بوده و ارتباطی با امر ولایت و امامت ندارد، مگر بالملازمه. اما همبوشیان با تقطیع حدیث و نقل ‏فقط چند کلمه مختصر از آن، معنای (امر ولایت امام) را به مخاطبین خود القاء ‏می‌نمایند و حتی ذکری از ملازمه هم به میان نمی‌آورند که این عدم ذکر، حکایت از غرض‌ورزی مبلغین همبوشی دارد.

متاسفانه همبوشیان خیانت بزرگتری با تقطیع این حدیث شریف مرتکب شده‌اند که در ادامه به آن اشاره می‌نماییم.

در ادامه علی بن ابی حمزه می‌گوید که ما روایت می‌کنیم: أَنَّ الْإِمَامَ لَا یَمْضِی حَتَّى یَرَى عَقِبَه‏؛ امام نمی‌میرد تا اینکه عقب [و فرزند امام] خود را ببیند. امام رضا فرمودند: آیا غیر از این، روایت نکردید؟ گفت: خیر. حضرت فرمودند:  وَ اللَّهِ لَقَدْ رَوَیْتُمْ إِلَّا الْقَائِم‏؛ بخدا قسم که روایت کردید الا القائم، وشما معنا وعلتش را نمی دانید». سپس علی سخن امام را تایید نمود وامام رضا (علیه‌السلام) او را به خاطر این کارش  ـــ که حدیث را تقطیع نمود ـــ سرزنش نمودند وفرمودند:‏ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَکُنْ مِنَ الصَّادِّینَ عَنْ دِینِ اللَّهِ تَعَالَى‏؛ تقوای خدا را پیشه کن و جزو کسانی که از دین خدا مانع می‌شوند مباش.‏

پس بر اساس همین حدیث مورد استناد همبوشیان، معلوم می‌شود که امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) فرزند امام ندارند که این مطلب پایه استدلال آن‌ها را منهدم می‌نماید. بنابراین عبارت «الا المولی الذی یلی امره» به معنای (آن خدمتکاری که کارهای حضرت را انجام می‌دهد) می‌باشد.

3. ناگفته نماند که اگر فرض کنیم منظور از عبارت «لَا یَلِی الْوَصِیَ‏ إِلَّا الْوَصِی» و «أَنَّ الْإِمَامَ لَا یَلِی‏ أَمْرَهُ‏ إِلَّا إِمَامٌ مِثْلُه‏» امر ‏امامت و ولایت هم باشد، باز هم هیچ دلیلی بر ارتباط بین این دو حدیث با حدیث مورد بحث «لَا یَطَّلِعُ أَحَدٌ ‏عَلَى مَوْضِعِهِ وَ أَمْرِهِ وَ لَا ‏غَیْرِهِ إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه» از سوی همبوشیان ذکر نگردید و فقط ادعایی بر ادعاهای بی‌دلیل این فرقه ‏افزون گشت.‏

زیرا در صورت عدم وجود ربط بین این احادیث، ممکن و محتمل است «یلی امره» در دو حدیث فوق به معنای «عهده‌دار امر امامت و خلافت باشد» و در حدیث مورد بحث به معنای «غلام و عهده‌دار کارهای امام» باشد و با توجه به آنچه در بخش‌های قبل در معنای «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه» گفته شد و همچنین با توجه به کلام امام رضا (علیه‌السلام) که فرمودند «الا القائم» هیچ احتمال دیگری جز همین احتمال برای عبارت «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه» وجود نخواهد داشت.

به عبارت دیگر اگر فرض کنیم برای عبارت «إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه» دو معنا تصور شود:

• معنای اول: عهده‌دار کارهای حضرت.
• معنای دوم: عهده‌دار امر امام و خلافت و…

عبارات «لَا یَلِی الْوَصِیَ‏ إِلَّا الْوَصِی» و «أَنَّ الْإِمَامَ لَا یَلِی‏ أَمْرَهُ‏ إِلَّا إِمَامٌ مِثْلُه‏» با فرض پذیرش معنای همبوشیان در مورد این دو عبارت، نمی‌تواند قرینه‌ای باشد تا بتوانیم یکی از دو معنا را انتخاب نماییم؛ زیرا هیچ ارتباطی بین این دو حدیث با حدیث مورد بحث وجود ندارد.

اما در حدیثی که ما برای روشن شدن معنای عبارت «لَا یَطَّلِعُ أَحَدٌ عَلَى مَوْضِعِهِ وَ أَمْرِهِ وَ لَا ‏غَیْرِهِ إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ ‏أَمْرَه» از کتاب شریف کافی ذکر کردیم، یکسانی موضوع دو حدیث بهترین دلیل بر ارتباط بین این دو حدیث ‏می‌باشد.

مجدداً هر دو حدیث را ذکر نموده -حدیث مورد بحث و حدیث کتاب کافی- تا با مقایسه آنها گفته ما را تایید نمایید.‏

• حدیث مورد بحث: إِنَّ لِصَاحِبِ ‏هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ [مِنَ الْأُخْرَى‏] حَتَّى یُقَالَ مَاتَ وَ بَعْضٌ یَقُولُ قُتِلَ ‏فَلَا ‏یَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ إِلَّا نَفَرٌ یَسِیرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ لَا یَطَّلِعُ أَحَدٌ عَلَى مَوْضِعِهِ وَ أَمْرِهِ وَ لَا غَیْرِهِ‏ إلَّا ‏الْمَوْلَى الَّذِی‏ یَلِی‏ أَمْرَه‏. (‏الغیبه شیخ طوسی، ص61)‏
• حدیث کتاب کافی: لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَهٌ وَ الْأُخْرَى طَوِیلَهٌ الْغَیْبَهُ الْأُولَى لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا ‏خَاصَّهُ شِیعَتِهِ و الْأُخْرَى لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّهُ مَوَالِیهِ‏. (کافی، ج1، ص340)‏

نتیجه‌گیری: مقابله با تحریف احادیث و افشای فرقه یمانی

در این مقاله، به وضوح روشن شد که فرقه یمانی، با تکیه بر تحریف احادیث و تفسیرهای مغرضانه، سعی در مشروعیت بخشیدن به ادعاهای واهی خود، به‌ویژه در خصوص جایگاه احمد الحسن (احمد اسماعیل بصری یا احمد الحسن همبوشی) دارد. بررسی دقیق حدیث «الا المولی الذی یلی امره» و تطبیق آن با دیگر روایات معتبر و اقوال علمای شیعه، ثابت کرد که مراد از «مولی» در این حدیث، «خدمتکاران و خواص نزدیک امام» است، نه «امام و وصی». شاهد آن، احادیثی از کافی و نعمانی است که به صراحت، مطلعین از مکان امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در غیبت کبری را، «خواص موالی» و «خدمتکاران» حضرت معرفی می‌کنند. علاوه بر این، تقطیع حدیث «لا یلی الوصی الا الوصی» توسط این فرقه و تلاش برای ارتباط دادن آن با امر امامت، به جای امر تجهیز و دفن، نمادی دیگر از شیادی و تحریف‌گری آن‌هاست.

پرسش‌های متداول (FAQ):